ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΗ ΕΚΠΑΤΡΙΣΜΕΝΩΝ ΕΛΛΗΝΟΠΟΥΛΩΝ ΚΑΙ ΜΑΚΕΔΟΝΟΠΟΥΛΩΝ. Φωτογραφία από την Πολωνία, 1950.
Το παρακάτω κείμενο είναι αναδημοσίευση από το μηνιαίο περιοδικό The books’ Journal
Από τον Παναγιώτη Δημητρά
Loring M. Danforth - Riki Van Boeschoten, Children of the Greek Civil War: Refugees and the Politics of Memory, University of Chicago Press, 2012, 352 σελ.
Ήταν ένα από τα πολλά επεισόδια του εμφυλίου. Το 1948, με πρωτοβουλία του ΚΚΕ, απομακρύνθηκαν από την Ελλάδα χιλιάδες παιδιά, στην Ανατολική Ευρώπη. Λίγο νωρίτερα, με πρωτοβουλία της βασίλισσας Φρειδερίκης, μερικές ακόμα χιλιάδες παιδιά είχαν αρχίσει να μεταφέρονται σε παιδουπόλεις. Δυο καθηγητές, οι ανθρωπολόγοι Λόρινγκ Ντάνφορθ και η Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν, προσεγγίζουν, μέσω πρωτογενών μαρτυριών, τα διακυβεύματα εκείνων των επιλογών, και από τις δύο πλευρές. Το βιβλίο τους, που μόλις κυκλοφόρησε στην Αμερική, παρουσιάζει την πραγματική, πολυσύνθετη ιστορία των παιδιών-προσφύγων του ελληνικού εμφύλιου πολέμου – που ακόμα έχει ανοιχτές πληγές. [ΤBJ]
Εμείς που ζήσαμε την κόλαση του πολέμου και της εξορίας γνωρίζουμε καλά τις προσωπικές και συλλογικές τραγωδίες που έζησαν άνθρωποι σε παρόμοιες συνθήκες. Κανένα παιδί στον κόσμο να μη βιώσει ξανά τις δικές μας εμπειρίες. Κανένας γονιός στον κόσμο να μη λαχταρήσει να ξαναδεί τα παιδιά του όπως οι δικοί μας.Απόσπασμα της καταληκτικής διακήρυξης του πρώτου ανταμώματος πρώην παιδιών προσφύγων από την Αιγαιατική –δηλαδή, την ελληνική– Μακεδονία, το 1988 στα Σκόπια.
Την άνοιξη του 1948, το ΚΚΕ απομάκρυνε περίπου 10.000 ελληνόπουλα και 10.000 μακεδονόπουλα 3-14 ετών από τα χωριά της βόρειας Ελλάδας μεταφέροντάς τα στην Ανατολική Ευρώπη.
Επίσημα, ο σκοπός της πράξης αυτής ήταν ανθρωπιστικός: για να σωθούν τα παιδιά από τους «μοναρχοφασίστες» και να τους προσφερθεί ξανά εκπαίδευση, αφού τα σχολεία είχαν κλείσει από το 1946. Όπως όμως αναφέρουν ο καθηγητής ανθρωπολογίας στο Bates College των ΗΠΑ Λόρινγκ Ντάνφορθ και η αναπληρώτρια καθηγήτρια κοινωνικής ανθρωπολογίας και προφορικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν, συγγραφείς του βιβλίου Children of the Greek Civil War: Refugees and the Politics of Memory, η ενέργεια αυτή εξυπηρετούσε και τα πολιτικά και τα στρατιωτικά σχέδια του ΚΚΕ. Μειωνόταν έτσι ο αριθμός των ατόμων για τα οποία έπρεπε να εξασφαλιστεί τροφή, ενώ οι μητέρες των παιδιών, απελευθερωμένες από τη φροντίδα τους, μπορούσαν ευκολότερα να εμπλακούν στην υποστήριξη του Δημοκρατικού Στρατού κατά τον εμφύλιο πόλεμο. Όμως, σε αρκετές περιπτώσεις, μερικά από τα παιδιά αυτά στάλθηκαν αργότερα πίσω ως παιδιά-στρατιώτες του Δημοκρατικού Στρατού. Τη δεκαετία που ακολούθησε, 5.000 από τα παιδιά αυτά επέστρεψαν στην Ελλάδα. Πολύ περισσότερα, αλλά μόνο ελληνόπουλα, επέστρεψαν ως ενήλικοι κατά τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, ενώ στα ενήλικα μακεδονόπουλα απαγορεύτηκε η επιστροφή και έτσι μετατράπηκαν σε εξόριστους. Στο μεταξύ, το 1947, 18.000 παιδιά επίσης από τη Βόρειο Ελλάδα μεταφέρθηκαν σε «παιδουπόλεις», στο πλαίσιο ενός προγράμματος που οργάνωσε η τότε βασίλισσα Φρειδερίκη. Επίσημα, ο σκοπός της πράξης αυτής ήταν, στην αρχή, επίσης ανθρωπιστικός, αφού είχαν διαπιστωθεί τραγικές συνθήκες διαβίωσης εκατοντάδων χιλιάδων «ανταρτόπληκτων» σε προσφυγικούς καταυλισμούς. Στη συνέχεια, μετά την έναρξη του προγράμματος του ΚΚΕ, απέκτησε ιδεολογικό μανδύα, αφού στόχευε στη σωτηρία των παιδιών από το «παιδομάζωμα» των «σλαβοκομμουνιστών». Το 1950, οι περισσότερες παιδουπόλεις έκλεισαν και τα περισσότερα παιδιά επέστρεψαν στα χωριά τους. Οι συγγραφείς του βιβλίου πήραν συνεντεύξεις από 114 ανθρώπους, τότε προσφυγόπουλα που είχαν μεταφερθεί από το ΚΚΕ ή την κυβέρνηση, καταβάλλοντας προσπάθεια να συμπεριλάβουν μεγάλη ποικιλία εμπειριών. Επέλεξαν να παρουσιάσουν αναλυτικά στο τέταρτο και στο πέμπτο κεφάλαιο τις συνεντεύξεις τεσσάρων εξ όσων είχαν μεταφερθεί στην Ανατολική Ευρώπη, δύο ελληνόπουλων (του Κώστα Τσιμούδη και του «Στέφανου Γκίκα» – ψευδώνυμο) και δύο μακεδονόπουλων (Evropi Marinova και Maria Budnovska Rosova) και τριών ακόμα που είχαν μεταφερθεί στις παιδουπόλεις, δύο ελληνόπουλων (Ευτέρπη Τσίου και Κώστας Δήμου) και ενός μακεδονόπουλου (Traian Dimitriou), ενώ αποσπάσματα από δεκάδες άλλες συνεντεύξεις (με χρήση ψευδωνύμων) ενσωματώθηκαν στην ανάλυση στα άλλα κεφάλαια.
Στο πρώτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται μέσα στο ιστορικό πλαίσιο τα δύο προγράμματα απομάκρυνσης των παιδιών, καθώς και άλλων προγραμμάτων απομάκρυνσης παιδιών στην Ευρώπη κατά τα χρόνια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Εκτιμάται πως σε τέτοιου τύπου αναγκαστικές μετακινήσεις υποχρεώθηκαν ένα εκατομμύριο παιδιά που βρέθηκαν το 1945 «ορφανά», «εγκαταλειμμένα» ή χωρισμένα από τις οικογένειές τους. Όσο τραυματικές και αν ήταν για την Ελλάδα οι απομακρύνσεις αυτές, δεν αποτελούσαν ελληνική ιδιαιτερότητα, αλλά ένα μικρό μέρος της τεράστιας τραγωδίας του πολέμου.
= = = =
Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο στο τεύχος #16 Φεβρουάριος 2012 του περιοδικού The books’ Journal.
Κυκλοφορεί σε όλη την Ελλάδα. Αναζητήστε το!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου