Ο Καπετάν ΓΚΟΝΟΣ
Σ’ ένα προηγούμενο τεύχος της «ЗOPA» Νο 9, ο συναγωνιστής Δημήτρης Παπαδημητρίου αναφέρεται στον Γκόνο Γιώτα. Εγώ θα αναφερθώ στο Γκόνο που είναι μάλλον διαφορετικό πρόσωπο από τον Γκόνο Γιώτα, προφανώς γιος ή συγγενής του.
Το κείμενο που ακολουθεί είναι αυτούσιο από το βιβλίο του ΘΑΝΑΣΗ ΜΗΤΣΟΠΟΥΛΟΥ (Σταύρος) ΣΤΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΒΟΥΝΑ - ΤΟ 30ο ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΕΛΑΣ. Το βιβλίο αναφέρεται στην περίοδο της κατοχής:
*****
«Σε λίγες μέρες η ομάδα αυτή μας έστειλε συνοδεία στην έδρα του Συντάγματος, στον Αρχάγγελο, τέσσερις άνδρες. Το Γιώργη Δογιάμα ή καπετάν Γκόνο με τους τρεις γιους του. Τους συνέλαβαν ύστερα από εντολή της πολιτικής οργάνωσης της Επαρχίας Παιανίας, στο δρόμο από την Αξιούπολη προς το χωριό τους, την Καστανερή. Γύριζαν από το παζάρι, που γινόταν εκείνη την ημέρα στην Αξιούπολη. Από κοντά φτάνει και σημείωμα της ίδιας Πολιτικής Οργάνωσης που έλεγε πως οι συλληφθέντες έπρεπε να κρατηθούν ώσπου να φθάσουν τα σχετικά στοιχεία με τους λόγους σύλληψης. Ποιος ήταν ο Καπετάν Γκόνος και γιατί τον συνέλαβαν;
Ο καπετάν Γκόνος ήταν από το χωριό Καστανερή, «σλαβομακεδόνας». Στον καιρό της τουρκοκρατίας δηλαδή πριν το 1912, είχε ανακατευτεί με τους λεγόμενους μακεδονομάχους. Είχε αναδειχθεί σε οπλαρχηγό των μακεδονομάχων και δεδηλωμένος εχθρός των Βουλγάρων. Ήταν από τους λεγόμενους γκρεκομάνους, τους εξελληνισθέντες δηλαδή Σλαβομακεδόνες. Για τη «δράση» του σαν μακεδονομάχος είχε πάρει και δίπλωμα εθνικών υπηρεσιών από το Ελληνικό Κράτος, και, αν θυμάμαι καλά, κτήματα στον πλούσιο κάμπο των Γιαννιτσών, στην αποξηραμένη λίμνη.
Η αλήθεια είναι ότι αυτός ο άνθρωπος στα νιάτα του είχε επιδοθεί στη ληστεία. Και τη συμμετοχή του στις ένοπλες ομάδες των μακεδονομάχων την χρησιμοποίησε μόνο και μόνο για να ληστεύει τους συμπατριώτες του και την γύρω περιοχή συκοφαντώντας τους σαν Βουλγάρους κλπ. Ήταν φοβερός και ανελέητος. Αυτή ήταν η «εθνική» του υπηρεσία για την οποία ανταμείφθηκε με τον αγωνιστικό τίτλο του μακεδονομάχου.
Τώρα, τον θυμήθηκε η αντίδραση. Τον βρήκε και διαπραγματευόταν μαζί του να εξασκήσει όλο το κύρος του και το φόβο που ενέπνεε στα γύρω σλαβόφωνα χωριά για να οπλισθούν και αυτός προσωπικά να ηγηθεί στον αγώνα κατά των ανταρτών.
Αυτές τις ερωτοτροπίες και διαπραγματεύσεις του καπετάν Γκόνου με την ΠΑΟ αντιλήφθηκε η οργάνωση και έδωσε εντολή να συλληφθεί. Και τώρα βρισκόταν κρατούμενος με τους γιους του στην έδρα του Συντάγματος.
Τη δεύτερη μέρα της κράτησής τους, τους κάλεσα στο γραφείο της Διοίκησης να τους γνωρίσω, να συζητήσω μαζί τους για να δω τι σκέπτονται και τι άνθρωποι είναι.
Πραγματικά ο καπετάν Γκόνος παρόλα τα εξήντα πάνω – κάτω χρόνια του ήταν ένας άνδρας με πολύ γερή κράση, σκληρός, δυναμικός και μια ισχυρή θέληση. Στη συζήτηση διατήρησε όλη την ψυχραιμία του. Έδειξε πονηριά και διπλωματία. Μου διηγήθηκε την ιστορία του. Την παρουσίασε εθνική, αγωνιστική. Αρνήθηκε κάθε επαφή με τους Γερμανούς, ή την ΠΑΟ. Σκέφτηκα μήπως ήταν δυνατό να επιδράσει πάνω του και του εξήγησα με υπομονή και αρκετή έξαρση τους σκοπούς του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, όπως τους καθορίζει το ΕΑΜ. Τον εξόρκισα, σαν παλιό μακεδονομάχο, που έλεγε ότι είναι, να μείνει πιστός στη λευτεριά και ανεξαρτησία του ελληνικού λαού. Η θέση ενός παλιού αγωνιστή είναι να παίξει ηγετικό ρόλο στον κύκλο που βρίσκεται και να δώσει τις δυνάμεις του στο σημερινό αγώνα του έθνους.
Σε μια στιγμή άρχισε να δακρύζει και με συγκίνηση (δεν ξέρω ούτε τώρα αν ήταν προσποιητή) λέει:
Εγώ βρε Σταύρο, παιδί μου, να πάρω όπλο να χτυπήσω το λαό και να βλάψω τον αγώνα; Εμένα από την πρώτη στιγμή έπρεπε να με κράζατε κοντά σας και ο Καπετάν Γκόνος, παρόλα τα γεράματά του, είχε πολλά να προσφέρει. Μα δεν είναι αργά. Και από δω και πέρα αν εμπιστευτείτε τον καπετάν Γκόνο θα δείτε ποιος είναι και τι καλεί δουλειά μπορεί να κάνει.
- Μα οι ενέργειές σου λένε ότι άρχισες ακριβώς το αντίθετο να κάνεις.
- Μπρε δεν είναι σωστό. Τ’ ορκίζομαι στον αγώνα που έχω κάμει.
- Τότε γιατί δεν πλησίασες την οργάνωση του χωριού, αφού ήξερες ότι υπάρχει και ήξερες και τα πρόσωπα που δουλεύουν στην οργάνωση;
- Μπρε με αυτούς να κάτσω να κουβεντιάσω. Αυτοί όλοι στέκονται μπόγια χαμηλότερα από τον καπετάν Γκόνο. Εγώ ήθελα καπεταναίοι νάρθουν να με βρουν. Γιατί δεν με φωνάξατε εσείς να μιλήσουμε; Να προσπέσει ο καπετάν Γκόνος στους χθεσινούς δούλους του!
– Ναι αλλά βλέπεις αυτοί οι χθεσινοί δούλοι σου σήμερα καθοδηγούν το λαό ενώ εσύ στέκεσαι παράμερα κι ακόμα άνοιξες αλισβερίσια με τους εχθρούς του λαού. Οι χτεσινοί σου δούλοι βλέπεις είχαν τη δύναμη να σε στείλουν κρατούμενο εδώ.
- Αυτοί αν είχαν μυαλό θα με καλούσαν να με βάλουν αρχηγό τους κι όχι να με πιάσουνε μπαμπέσικα στο δρόμο που γύριζα με τα παιδιά μου απ’ τη δουλειά μου.
- Τα στοιχεία καπετάνιε που έχουμε δεν συμφωνάνε με τα λεγόμενά σου.
- Άκουσε να σου πω. Συ φαίνεσαι μορφωμένος και λογικός άνθρωπος παρόλο που είσαι νέος. Αντί να κάθεσαι και να πιστεύεις αυτές τις ψευτιές και συκοφαντίες των εχθρών μου, που νομίζουν ότι βρήκαν τώρα τον καιρό να με εκδικηθούν, καλύτερα είναι να με αφήσεις να κατέβω στο χωριό και γω και τα παιδιά μου και τότε θα δεις τι αξίζει ο Καπετάν Γκόνος. Αυτό έχω να σου πω και είμαι στη διάθεσή σας γιατί μπορείτε να με κάνετε ότι θέλετε. Αλλά προσέξτε όμως, ο αγώνας είναι δίκαιος και θέλει δίκαιες πράξεις. Αν μας κάνετε κακό θα κάνετε κακό στον αγώνα. Ο καπετάν Γκόνος έχει όνομα και κύρος. Και όλα αυτά τα βάζει στο καλό του αγώνα.
Κλείνουμε την συζήτηση. Σαν έμεινα μόνος σκεφτόμουνα.
- Να πάρει ο διάολος, μήπως η οργάνωση έπεσε έξω; Αν τον χαλάσουμε και αυτόν και τα παιδιά του τι θα γίνει; Αν τον κερδίσουμε με το μέρος μας, είναι φανερό ότι για την περιοχή και μάλιστα τη στιγμή αυτή που η αντίδραση και οι Γερμανοί κάνουν το παν για να οπλίσουν κόσμο κατά του αγώνα, θα είναι μεγάλη μας επιτυχία. Χρειαζόταν πολύ προσοχή στο χειρισμό.
Μπήκα σε μεγάλη σκέψη. Πείρα από τέτοια πράγματα δεν είχα και προσπαθούσα να προσανατολιστώ μόνος μου. Προπαντός δεν μπορούσα να καταλάβω αν μιλούσε ειλικρινά αυτός ο γεροντόλυκος ή με είδε νεαρό και βάλθηκε να με γελάσει για να γλυτώσει. Αυτό με βασάνισε πολύ. Σε δυο μέρες φτάνει σύνδεσμος από το χωριό του καπετάν Γκόνου, την Καστανερή. Η Καστανερή ήταν ένα από τα πιο καλά οργανωμένα χωριά της περιοχής μας. Όλοι οι κάτοικοι Σλαβομακεδόνες δοσμένοι, οι περισσότεροι, στον αγώνα. Είχαμε ήδη και αρκετούς αντάρτες από αυτό το χωριό, όπως τον παλιό κομμουνιστή Βαγγέλη Κούρλη, τον Κώστα Γάτσο και άλλους.
Ο σύνδεσμος μας έφερε σημείωμα. Το ανοίγουμε. Ήταν ένα υπόμνημα της οργάνωσης του χωριού. Ζητούσε να αφήσουμε ελεύθερο το Γκόνο και τα παιδιά του. Αλλιώς θα διχαστεί το χωριό και θα γίνει κακό μεγάλο, γιατί ο Γκόνος έχει μεγάλο σόι. Πολλοί από το σόι του είναι οργανωμένοι ή συμπαθούν τον αγώνα. Δεν πιστεύουν ότι ο καπετάν Γκόνος έχει επαφή με την αντίδραση.
Το υπόμνημα τελείωνε έτσι: Για το καλό του χωριού και του αγώνα, να τους αφήσετε ελεύθερους. Το υπόγραφαν 156 ονόματα, όλοι οι οργανωμένοι του χωριού, και πρώτο - πρώτο το όνομα του Γιώργη Δαούτη, κομματικού υπεύθυνου του χωριού.
Αυτό ήταν πολύ σοβαρό ζήτημα. Ποιος είχε δίκιο, η πολιτική οργάνωση της επαρχίας που ζητούσε την κράτησή του, ή το χωριό και μάλιστα το οργανωμένο χωριό; Σκεφτήκαμε πολύ με τα υπόλοιπα μέλη της Διοίκησης και τους άλλους συντρόφους του επιτελείου μας.
Φωνάξαμε και τους τέσσερις στο γραφείο. Ήμασταν οι τρεις μας, η Διοίκηση. Μόλις μπήκαν μέσα μας κοίταξαν όλοι τους χαρακτηριστικά ερευνητικά. Ο γέρος μας τρυπάει κυριολεχτικά με την αετίσια ματιά του, γεμάτος ανησυχία.
Μόλις κάθισαν τους είπα:
- Καπετάν Γκόνο το χωριό σας με γράμμα του προς τη διοίκηση του Συντάγματος ζητάει να σας αφήσουμε ελεύθερους. Εγγυάται για σας. Τους δώσαμε στα χέρια τους το γράμμα. Το κοίταξαν με ανακούφιση πρώτα, με συγκίνηση ύστερα. Και πρόσθεσα αμέσως.
- Είσαστε ελεύθεροι. Τα άλλα τα έχουμε πει. Να ξανασυναντηθούμε σαν συναγωνιστές και φίλοι και ποτέ σαν εχθροί.
Με μια πολύ επιβλητική και θεαματική κίνηση σηκώνεται ο καπετάν Γκόνος, αγκαλιάζει το γερο – διοικητή μας, σε συνέχεια και μας λέει με βουρκωμένα μάτια.
- Τώρα πια πειστήκαμε ότι ο αγώνας και δίκαιος και μεγάλος. Και η πράξη των συγχωριανών μας είναι μεγάλη. Τώρα θα δείτε τι αξίζει το σπίτι του Γκόνου. Έτσι όπως ήρθαν τα πράγματα η σύλληψή μας μας βοήθησε να βρούμε πιο γρήγορα τη θέση μας στον αγώνα.
Όταν το απογευματάκι ξεκινούσαν για το χωριό ήρθαν και μας αποχαιρέτησαν. Μας κάλεσαν να επισκεφθούμε το κονάκι τους. Μας χαιρέτησαν εγκάρδια και τράβηξαν για το χωριό τους. Εμείς δεν είχαμε τίποτ’ άλλο να κάνουμε παρά να περιμένουμε το αποτέλεσμα της ενέργειάς μας. Γενικά ήμασταν ήσυχοι ότι πράξαμε καλά». (σ. 200- 204)
Φαίνεται πολύ καθαρά το μίσος των χωριών έναντι του αντι – Μακεδόνα Γκόνου. Έναντι του «αγώνα» του πήρε «χτήματα στον πλούσιο κάμπο των Γιαννιτσών».
Ο συγγραφέας λέει: «Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΟΤΙ ΑΥΤΟΣ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΣΤΑ ΝΕΙΑΤΑ ΤΟΥ ΕΙΧΕ ΕΠΙΔΟΘΕΙ ΣΤΗ ΛΗΣΤΕΙΑ». Ληστής ο Γκόνος. Πολύ πιθανόν οι χωριανοί του φοβόντουσαν αντίποινα από τις συμμορίες του Γκόνου γι’ αυτό είχαν πει τότε να αφεθεί ελεύθερος. Αλλά ας δούμε και τα μετέπειτα γεγονότα για να δούμε ποιος είχε δίκιο και ας πάμε στην όμορφη Γουμένιτσα.
«Η Γουμένιτσα είναι χτισμένη ακριβώς στους πρόποδες του Πάϊκου, κατά την Ανατολή. Ζωσμένη από αμπέλια, κωνοφόρα δένδρα και μουριές. Ξακουστό είναι το κρασί της και το μετάξι της. Οι κάτοικοί της, Σλαβομακεδόνες και Έλληνες, ζούσαν ειρηνικά μεταξύ τους προπολεμικά. Τις καλές τους σχέσεις ήρθε να τις ανακατέψει η μεταξική διχτατορία με καταπιεστικά μέτρα κατά των Σλαβομακεδόνων.
Δεν τους επέτρεπε να μιλούν τη μητρική τους γλώσσα. Ούτε να λένε ότι είναι Μακεδόνες είχαν το δικαίωμα. Με εξορίες, φυλακίσεις, ξυλοδαρμούς και κάθε είδους πιεστικά μέτρα προσπαθούσαν να τους εξελληνίσουν με τη βία.
Στον καιρό της κατοχής κοινός εχθρός ένωσε περισσότερο τους Έλληνες και Μακεδόνες. Η θέση του ΕΑΜ και του ΚΚΕ για ισοτιμία και δικαίωμα των Σλαβομακεδόνων για την πολιτιστική τους αυτονομία και ανάπτυξη βοήθησε να φύγουν πολλές, από τις δυσπιστίες τους και η ενότητα και αδελφότητα με τους Έλληνες να πάρει μία ανώτερη αγωνιστική μορφή και περιεχόμενο.
Η Γουμένιτσα είχε γίνει ένα σημαντικό αγωνιστικό κέντρο στην περιοχή μας. Για να χτυπήσουν το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα της Γουμένιτσας και ολόκληρης της επαρχίας οι Γερμανοί από το Μάη μήνα είχαν εκεί εγκαταστήσει φρουρά. Γύρω από τη φρουρά αυτή συγκεντρώθηκαν και οι παοτζήδες και μερικοί «Γκρεκομάνοι» (Σλαβομακεδόνες με ελληνική συνείδηση) με επικεφαλής τον καπετάν Γκόνο, που τώρα είχε περάσει σε ανοιχτή συνεργασία με τους Γερμανούς.
Γερμανοί και αντιδραστικοί είχαν οχυρωθεί στη Γουμένιτσα. Τρομοκρατούσαν το λαό της πόλης και την ημέρα έβγαιναν και τρομοκρατούσαν και τα γύρω χωριά. Έπρεπε λοιπόν να λογαριαστούμε και μ’ αυτούς.
Ο παλιός «μακεδονομάχος» και ληστής Γιώργης Δογιάμας, ο περιβόητος καπετάν Γκόνος, που όπως είδαμε, τον είχαμε συλλάβει στις αρχές του 1944 σαν ύποπτο για συνεργασία με την ΠΑΟ και τον αφήσαμε τότε ελεύθερο, τώρα μας υποχρεώνει να ασχοληθούμε και πάλι μαζί του. Μέχρι το Μάη του 1944 έκατσε φρόνιμα στο χωριό του, όπως μας είχε υποσχεθεί. Μάλιστα δεν παρέλειπε ευκαιρία να εκδηλώνει σε μας και να μας βοηθάει και οικονομικά. Πολλές φορές στο σπίτι του είχε φιλοξενήσει τμήματα του ΕΛΑΣ και στελέχη της οργάνωσης. Και αυτός και τα παιδιά του δεν μας έδωσαν καμιά αφορμή.
Το Πάσχα κείνης της χρονιάς (1944) η πολιτική οργάνωση της Γουμένιτσας είχε συλλάβει 9 προύχοντες, όλοι τους Σλαβομακεδόνες αλλά Γκρεκομάνοι, για συνεργασία με την ΠΑΟ και τους Γερμανούς. Πώς είχαν ακριβώς τα πράγματα δεν ξέρω γιατί η υπόθεση αυτή δεν έφτασε σε μας.
Οι κρατούμενοι αυτοί δε φτάσανε στο Σύνταγμα και, όπως μάθαμε αργότερα, εκτελέστηκαν. Ο καπετάν Γκόνος νόμισε ότι στάλθηκαν στο Σύνταγμα και ήρθε στα Μεγάλα Λιβάδια και μας βρήκε. Μας είπε ότι οι άνθρωποι αυτοί είναι αθώοι και μας παρακάλεσε να τους αφήσουμε ελεύθερους. Του είπαμε ότι δεν ξέρουμε τίποτα μα θα ενδιαφερθούμε για το ζήτημα. Δεν μας πίστεψε που του είπαμε ότι δεν ξέρουμε τίποτα αλλά όμως έφυγε με την ελπίδα ότι ίσως ενδιαφερθούμε και γίνει κάτι για τη σωτηρία τους. Σαν έμαθε αργότερα ότι εκτελέστηκαν έγινε θηρίο. Ήταν γνωστοί και φίλοι του όλοι αυτοί.
Και το φύλαξε. Όταν σε λίγο, το Μάη του 1944, με τις εκκαθαριστικές οι Γερμανοί ανέβηκαν στο Πάϊκο, αυτός, τα τρία παιδιά του και ο γαμπρός του ακολούθησαν τους Γερμανούς, οπλίστηκαν και μπήκαν στην υπηρεσία τους. Έγιναν οι αρχηγοί των Ταγμάτων Ασφαλείας που οι ίδιοι ανέλαβαν να δημιουργήσουν στην Επαρχία Παιονίας και επιδόθηκαν σε ένα όργιο τρομοκρατίας σε όλη την επαρχία.
Περνούσαν από φωτιά και σίδερο Έλληνες και Σλαβομακεδόνες, οργανωμένους στο ΕΑΜ πατριώτες. Έγιναν τρομοκράτες ολκής και φοβεροί, αδίσταχτοι φονιάδες. Τώρα αν αυτός ήταν ο σκοπός τους από ανέκαθεν και τον έκρυβαν μέχρι που να βρουν ευκαιρία ή τους αναγκάσαμε εμείς με το σκοτωμό των 9 γουμενιτσιανών προυχόντων δεν ξέρω, ούτε μέχρι αυτή τη στιγμή. Πάντως έκαναν μεγάλη ζημιά στην περιοχή αυτή.
Μόλις μάθαμε πως ο Γκόνος έφυγε από το χωριό με τους Γερμανούς στέλνουμε τον καπετάν Κατσώνη να προβεί σε αντίποινα. Του κάψαμε το σπίτι. Με υπόδειξη κατοίκων του χωριού κατεδαφίσαμε το φούρνο του σπιτιού. Κάτω από τα τούβλα που ψήνονταν το ψωμί βρέθηκε ολόκληρη αποθήκη όπλων και πυρομαχικών. Πολύν καλά κατασκευασμένη. Τα όπλα που βρέθηκαν εκεί μέσα τα είχε από τον καιρό ακόμα που ήταν εκεί «μακεδονομάχος» και ληστής. Δεν χρειάστηκε να τα πάρει γιατί οι Γερμανοί του έδωσαν καλύτερα.
Έτσι ο καπετάν Γκόνος ξανάγινε μάστιγα της περιοχής και όπου περνούσε σκορπούσε το θρήνο και τα δάκρυα. Ήταν μια σοβαρή ενίσχυση για την αντίδραση» (σ. 287-289).
Φανερό είναι πως οι πιο δειλοί Μακεδόνες γινόντουσαν «Γκρεκομάνοι» και μετέπειτα περνούσαν σε συνεργασία με τους Γερμανούς με επικεφαλής τον καπετάν Γκόνο. Ενώ οι λεβέντες εκείνου του καιρού ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ ήταν με το ΕΑΜ και πολεμούσαν τους Γερμανούς φασίστες.
Τον καπετάν Γκόνο τους τον χαρίζουμε. Εμάς μας ενδιαφέρει ο απλός μακεδονικός λαός αυτός που κρατάει ψηλά το κεφάλι κι είναι υπερήφανος για την ΕΘΝΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ.
= = =
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Θανάσης Μητσόπουλος (Σταύρος), ΣΤΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΒΟΥΝΑ, ΤΟ 30Ο ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΕΛΑΣ, ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΚΔΟΣΗ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ: ΟΔΥΣΣΕΑΣ 1987.
*Ε.Λ.Α.Σ. = Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός
*Ε.Α.Μ. = Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο
*Π.Α.Ο. = Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωση
Νίκος Σακ.
Σ.Σ. Ο όρος «σλαβομακεδόνας» χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον από το ΚΚΕ άστοχα και σήμερα δεν ισχύει.
= = =
(Αναδημοσίευση από το περιοδικό «ΛΟΖΑ – Μακεδονικό Ενημερωτικό Δελτίο», τεύχος #3, Ιανουάριος 2001, σ. 24-26)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου