Илинденско востание-Επανάσταση του Ίλιντεν (2 август 1903)

Το κείμενο που ακολουθεί είναι αναδημοσίευση απο τη NOVAZORA, Φύλλο Νο 3, Ιούλιος 2010, http://novazora.gr/arhivi/594

===

Αγαπητοί αναγνώστες. Στο τεύχος αυτό δεν θα παρουσιάσουμε τη βιογραφία κάποιου προσώπου, αλλά τον ξεσηκωμό των Μακεδόνων ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, που συνέβη στις 2 Αυγούστου σύμφωνα με το παλιό ημερολόγιο, στις 20 Ιουλίου σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο. Η επανάσταση αυτή γιορτάζεται ακόμα και σήμερα στις 20 Ιουλίου, σε πολλά μακεδόνικα χωριά στην Ελλάδα.

===

04.07.2010

του Παναγιώτη Καστοριανού - μεταπτυχιακού Ιστορικού.

Στον αγώνα του μακεδόνικου λαού για ελευθερία και δημιουργία αυτόνομου κράτους ως σταδιακή φάση προς την σύσταση ανεξάρτητου μακεδόνικου κράτους, η Επανάσταση του Ίλιντεν αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα, όπου οι Μακεδόνες με μεγάλο ενθουσιασμό, ηρωικότητα και θυσίες, αγωνίστηκαν για τη διεκδίκηση των βασικών τους ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η επανάσταση συστηματικά προετοιμάστηκε και εκτελέστηκε από το ΒΜΡΟ, με σκοπό τη δημιουργία αυτόνομης Μακεδονίας με σύνθημα «Η Μακεδονία στους Μακεδόνες». Προετοιμάζοντας το μακεδόνικο πληθυσμό για ξεσηκωμό, το ΒΜΡΟ, σταδιακά δημιουργούσε «κράτος» στα πλαίσια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η μαζική συμμετοχή στον ξεσηκωμό και η υποστήριξη που του δόθηκε από το μεγαλύτερο μέρος του μακεδόνικου λαού και άλλων εθνικοτήτων που ζούσαν στο χώρο της Μακεδονίας, προκάλεσε έκπληξη και ανησυχία στις τουρκικές αρχές και πανικό στα γειτονικά κράτη (Ελλάδα, Βουλγαρία και Σερβία), τα οποία σχεδίαζαν να προσαρτήσουν όλη ή μέρος της περιοχής της Μακεδονίας και του μακεδόνικου λαού.

Η θέση του Βασιλείου της Ελλάδας για την Επανάσταση του Ίλιντεν / Ставот на Кралството Грција кон Илинденското востание:

Η Επανάσταση του Ίλιντεν προκάλεσε στην Ελλάδα μεγάλη ανησυχία. Ενεργοποιήθηκε όλος ο προπαγανδιστικός μηχανισμός του κράτους και παράλληλα οι ελληνικές προπαγανδιστικές οργανώσεις στη Μακεδονία.

Η Εκκλησία, τα προξενεία και το εκπαιδευτικό σύστημα συνεργαζόντουσαν ενεργά με τις τουρκικές αρχές για την συντομότερη λήξη της επανάστασης.

Η επίσημη Αθήνα ανησυχούσε λόγω του σκοπού του ξεσηκωμού, της δημιουργίας δηλαδή μακεδόνικου κράτους. Το ελληνικό κράτος φοβήθηκε πως εάν η επανάσταση πετύχει τους στόχους της, θα χάσει για πάντα το αυτοανακυρηχθέν ελληνικό στοιχείο στη Μακεδονία. Τους Μακεδόνες πατριαρχικούς δηλαδή, τους οποίους είχαν ανακυρήξει ως Έλληνες επειδή ανήκαν θρησκευτικά στην Πατριαρχία της Κωνσταντινούπολης, με εξαίρεση τους κατοίκους των νοτιότερων μερών της περιοχής.

Με την προσχώρηση των Μακεδόνων πατριαρχικών στο ΒΜΡΟ και την μετέπειτα συμμετοχή τους στην επανάσταση, η ελληνική προπαγάνδα θεώρησε πως οι κάτοικοι εκείνοι εγκαταλείπουν τον «ελληνισμό».

Το ότι τα πράγματα δεν ήταν καθόλου έτσι, δηλαδή ότι τα άτομα εκείνα δεν ανήκαν ποτέ στον «ελληνισμό», επιβεβαιώνει και ο γραμματέας τότε στο ελληνικό προξενείο στη Μπίτολα, Ίωνας Δραγούμης, ο οποίος το Φεβρουάρη του 1903 έγραψε προς την ελληνική κυβέρνηση τα παρακάτω: «Οι περισσότεροι Μακεδόνες θα ξεσηκωθούν… Τι τους ενδιαφέρει αυτούς ο ελληνισμός; Εμείς θα απομείνουμε με μειονότητα στη γύμνια μας… Αυτοί οι καημένοι (Μακεδόνες) ούτε τη Βουλγαρία θέλουν, ούτε την Ελλάδα, το μόνο που θέλουν είναι η ελευθερία τους… ότι αυτοί δεν αγωνίζονται για να κάνουν τη Μακεδονία βουλγαρική αλλά να την κάνουν αυτόνομο κράτος, η Μακεδονία στους Μακεδόνες

(Τετράδια του Ίλιντεν, ημερολόγιο του Ίωνα Δραγούμη-σελίδα 19, εκδόσεις Πετσίβα. Έτος 2000)».

Η απόφαση έναρξης της επανάστασης στη Μακεδονία, λήφθηκε στην Συνέλευση του Σόλουν-Θεσσαλονίκης του ΒΜΡΟ (Ιανουάριος 1903), ενώ η τελική απόφαση υλοποίησης λήφθηκε στην Συνέλευση της Μπίτολα-Битола (2-7 του Μάη 1903), που έλαβε μέρος στο χωριό Σμίλεβο-Смилево. Το επιτελείο ηγεσίας της επανάστασης  (Даме Груев-Ντάμε Γκρούεβ, Борис Сарафов-Μπόσις Σαράφοβ και Атанас Лозанчев-Άτανας Λοζάντσσεβ),το οποίο εκλέχτηκε στην Συνέλευση αυτή, αποφάσισε ως ημερομηνία έναρξης την 2^η Αυγούστου 1903 (γιορτή του Προφήτη Ηλία).

Η επανάσταση εξαπλώθηκε στις περισσότερες περιοχές της Μακεδονίας, ενώ πιο οργανωμένα και δυναμικά εξελίχτηκε στην τότε επαρχία της Μπίτολα (περιοχές Μπίτολα,Костур-Καστοριάς, Лерин-Φλώρινας, Преспа-Πρέσπας), όπως και στην περιοχή Воден-Έδεσσας. Στις περιοχές Солун-Θεσσαλονίκης, Ениџевардарско-Γιαννιτσών και Сер-Σερρών,όπως και στη Μακεδονία του Πίριν, ξεκίνησε δύο μήνες αργότερα, υπο τις διαταγές των βοεβόντων Јане Сандански-Γιάνε Σάντανσκι και Апостол Петков Терзиев-Άποστολ Πέτκοβ Τερζίεβ.

Οι προσπάθειες είχαν επικεντρωθεί στην απομάκρυνση των στοιχείων που συμβόλιζαν τις μισητές αρχές, την απελευθέρωση περιοχών και την δημιουργία νέων επαναστατικών αρχών. Στην πρώτη φάση της επανάστασης, όταν οι επαναστάτες είχαν την πρωτοβουλία σχετικά με τις μάχας, απελευθερώθηκαν πολλά ορεινά χωριά της Δυτικής Μακεδονίας, όπως και οι πόλεις Крушево-Κρούσσεβο, Невеска-Νυμφαίο και Клисура-Κλεισούρα.

Η απελευθέρωση του Κρούσσεβο (3 Αυγούστου 1903) αποτελεί σύμβολο της Επανάστασης του Ίλιντεν, όπου ανακυρήχτηκε η Δημοκρατία του Κρούσσεβο και οργανώθηκαν κρατικές αρχές με χαρακτηριστικά κανονικού κράτους. Εκλέχτηκε Κοινοβούλιο με 60 εκπροσώπους και κυβέρνηση με 6 μέλη. Πρόεδρος εκλέχτηκε ο Никола Карев-Νίκολα Κάρεβ. Η πόλη ήταν ελεύθερη για 10 μέρες, όταν κατεύθασαν μεγάλες τούρκικες στρατιωτικές δυνάμεις με σκοπό να καταστρέψουν την πόλη και την επανάσταση. Μετά από ηρωική μάχη, η πόλη ξανάπεσε σε οθωμανικά χέρια. Από τις τρεις πόλεις που είχαν ελευθερωθεί, περισσότερο απόλαυσε την ελευθερία (23 μέρες) η Κλεισούρα, την οποία είχαν ελευθερώσει οι επαναστάτες της περιοχής Костур-Καστοριάς.

Η δεύτερη φάση της επανάστασης χαρακτηρίστηκε από την ανάληψη πρωτοβουλιών από τον οθωμανικό στρατό, με σκοπό την κατάπνιξή της. Μετά την συγκέντρωση μεγάλων στρατιωτικών δυνάμεων στις ξεσηκωμένες περιοχές, στις 25 Αυγούστου ξεκίνησε μεγάλη επίθεση εναντίων των επαναστατών, η οποία διέρκησε δύο μήνες.

Οι Μακεδόνες επαναστάτες, την περίοδο αυτή αμύνονταν με σκοπό να προστατέψουν τις ελεύθερες περιοχές και τους κατοίκους από τη βιαιότητα, την τρομοκρατία και τις ληστείες από πλευράς οθωμανικού στρατού. Την περίοδο αυτή έλαβαν μέρος πολλές και ηρωικές μάχες με τον πολυάριθμο αντίπαλο στρατό, όπου φάνηκε ξεκάθαρα η επιθυμία του μακεδόνικου λαού για εθνική ελευθερία και δημιουργία δικού του μακεδόνικου κράτους.

Ο σκληρός πόλεμος τελείωσε με βαριές συνέπειες για το μακεδόνικο λαό, επείδη οι οθωμανικές αρχές δεν στράφηκαν εναντίων μόνο του ΒΜΡΟ, αλλά και ολόκληρου του πληθυσμού της Μακεδονίας. Η ηγεσία αποφάσισε κατάπαυση του πυρός στις 2 Οκτωβρίου 1903, αλλά οι ένοπλες ενέργειες διέρκησαν μέχρι και τις αρχές του Νοέμβρη της ίδιας χρονιάς. Κατα τη διάρκεια της επανάστασης, αγωνίστηκαν περίπου 20.000 Μακεδόνες, εναντίων 300.000 Οθωμανών στρατιωτών.

Οι συνέπειες αποτυχίας της επανάστασης  απερίγραπτες. Υπέφεραν 16 επαρχίες με 200 χωριά και πόλεις, κάηκαν 12.400 σπίτια και άστεγοι έμειναν περίπου 71.000 άνθρωποι. Τις πατρικές τους εστίες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν 30.000 κάτοικοι. Σκοτώθηκαν περίπου 9.000 άτομα, επαναστάτες ή απλοί κάτοικοι.

Η σπουδαιότητα της Επανάστασης του Ίλιντεν για τη μακεδόνικη ιστορία είναι τεράστια. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε αντιστροφή στην ιστορική διαδικασία της εξέλιξης της μακεδόνικης εθνικής συνείδησης. Αποδυκνείεται και από το γεγονός ότι αποτέλεσε τον κύριο οδηγό που έδινε δύναμη στον λαό για να αντέξει στους αγώνες του για εθνική απελευθέρωση. Οι ήρωες της περιόδου εκείνης έγιναν το παράδειγμα για κάθε Μακεδόνα και το «Ίλιντεν 1903» έγινε γιορτή όλου του μακεδόνικου λαού από τότε μέχρι και σήμερα.

Μεγάλη ήταν η αντήχηση της επανάστασης και στην Ευρώπη, όπου η μεγάλη αυτοθυσία του επαναστατημένου λαού, αλλά και οι θηριωδίες από πλευράς οθωμανικού στρατού, προκάλεσαν συμπόνια και λύπη.

Στην Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία και ΗΠΑ συστάθηκαν «Μακεδόνικες Επιτροπές» οι οποίες οργάνωναν συγκεντρώσεις υποστήριξης του μακεδόνικου λαού. Μόνο στην Αγγλία, για παράδειγμα, οργανώθηκαν πάνω από 200 συγκεντρώσεις.

Τέλος, παραθέτουμε τη γνώμη ενός μεγάλου Μακεδόνα αγωνιστή (τέλος του 19^ου αιώνα και αρχές του 20^ου), του Димо Хаџидимов-Ντίμο Χατζζιντίμοβ, ο οποίος καταγώταν από το χωριό Горно Броди-Γκόρνο Μπρόντι (Άνω Βροντού Σερρών).

«Πολύ σπάνια υπάρχει παράδειγμα στην ιστορία άλλων λαικών επαναστάσεων, όπου ολόκληρος ο λαός ενώθηκε κάτω από την ίδια σημαία και τον ίδιο επαναστατικό σκοπό, μέσα σε περίοδο μόνο μιας δεκαετίας (1893 Σύσταση του ΒΜΡΟ εώς την επανάσταση το 1903). Αυτό έκανε ο μακεδόνικος λαός δίνοντας στην ιστορία αυτό το σπουδαίο γεγονός που ονομάζουμε Илинденско Востание-Ιλίντενσκο Βοστάνιε (Επανάσταση του Ίλιντεν)».