КАТРИН АЛАМАНУ – ΚΑΤΡΙΝ ΑΛΑΜΑΝΟΥ Γνώρισα πολλά άτομα στη Φλώρινα που αυτοπροσδιορίζονται ως εθνικά Μακεδόνες

 

Αναδημοσίευση από τη ΝΟΒΑ ΖΟΡΑ, φυλλο #30, Οκτωβριος 2012

 

Η Κατρίν Αλαμάνου γεννήθηκε το 1984 στο Βέλγιο από μητέρα Βελγίδα και πατέρα Έλληνα. Μεγάλωσε στην Κέρκυρα και φοίτησε στο Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου και στο Εργαστήρι Επαγγελματικής Δημοσιογραφίας στην Αθήνα. Απασχολήθηκε στο tvxs.gr στο πλαίσιο της πρακτικής της εξάσκησης στη δημοσιογραφία. Η πτυχιακή της εργασία στο Τμήμα Ιστορίας είχε ως θέμα «Το κόμμα Ουράνιο Τόξο: Ιδεολογία και πολιτική πράξη (1993-2010)».

Πρόσφατα λάβατε το πτυχίο σας στην Ιστορία και το θέμα της πτυχιακής σας εργασίας ήταν το κόμμα Виножито-Ουράνιο Τόξο, που εκπροσωπώντας εθνικά Μακεδόνες αποτελεί ένα ζήτημα taboo για την ελληνική κοινωνία. Τι σας ώθησε να επιλέξετε αυτό το θέμα;

Το θέμα αυτό το επέλεξα μετά την παρακολούθηση ενός επιλεγόμενου μαθήματος στο Τμήμα Ιστορίας σχετικά με τους βαλκανικούς εθνικισμούς. Η ιδέα δεν ήταν δική μου αλλά του καθηγητή μου, κ. Θ. Νικολαΐδη. Πριν καταλήξουμε σε αυτό το θέμα είχαμε σκεφτεί εντελώς διαφορετικά πεδία ιστορικής μελέτης, τα οποία δεν με ενθουσίασαν τόσο. Το κόμμα Ουράνιο Τόξο στη βόρεια Ελλάδα, ακριβώς επειδή αποτελεί taboo για την ελληνική κοινωνία ή και μιας πρώτης τάξεως ευκαιρίας για εθνικιστικές υστερίες, μου κίνησε το ενδιαφέρον σχεδόν αμέσως μόλις μου πρότεινε να το μελετήσουμε ο καθηγητής μου. Ήταν δελεαστικό να ανακαλύψω τις πραγματικές διαστάσεις του φαινομένου, αφήνοντας στην άκρη τις μη ψύχραιμες προσεγγίσεις. Επιπλέον το θέμα αυτό είχε ένα επιπρόσθετο ενδιαφέρον επειδή ξεκινώντας από ένα ιστορικό παρελθόν έχει τη δική του ιδιαίτερη εξέλιξη στο παρόν. Με άλλα λόγια, είναι ένα θέμα ακόμη ζωντανό, το οποίο δεν γνωρίζουμε ποια πορεία θα ακολουθήσει στο μέλλον.

Πώς είναι δυνατό να κάνατε ολόκληρη έρευνα σχετικά με ανθρώπους που δεν υπάρχουν για την ελληνική πολιτεία; Για ανύπαρκτους;

Να ξεκαθαρίσω καταρχήν ότι η έρευνά μου δεν αφορούσε την εθνική μακεδονική μειονότητα της Ελλάδας αλλά το κόμμα Ουράνιο Τόξο που, σύμφωνα με τα λεγόμενά του και το πολιτικό του μανιφέστο, εκπροσωπεί αυτή την εθνική μειονότητα. Άρα η ελληνική πολιτεία θεωρεί ότι αυτό που εκπροσωπεί το κόμμα με το οποίο ασχολήθηκα είναι ανύπαρκτο. Αυτό μας φέρνει πάνω κάτω στην ίδια σύγχυση. Απαντώντας λοιπόν στο ερώτημά σας θα μπορούσα να πω ότι οποιοδήποτε κράτος δεν μπορεί να αποφασίζει για την ύπαρξη ή μη της μιας ή της άλλης εθνικής συνείδησης για ορισμένες ή όλες τις ομάδες που διαμένουν εντός των συνόρων του.

Η εθνική συνείδηση δεν είναι πολιτική ταυτότητα, δεν υπάρχει συγκεκριμένο έγγραφο που να μπορεί να την αποδείξει, καθώς ακόμα και στις περιπτώσεις κατά τις οποίες πολιτική και εθνική συνείδηση υποτίθεται πως πρέπει να συμπίπτουν (στα εθνικά κράτη όπως η Ελλάδα), το κράτος δεν μπορεί να γνωρίζει τι αισθάνεται εθνικά ο κάθε πολίτης του. Μπορεί για παράδειγμα εγώ να έχω ελληνική αστυνομική ταυτότητα αλλά αυτό δε σημαίνει ότι αισθάνομαι Ελληνίδα. Μπορεί να αισθάνομαι άεθνη, απλή πολίτης του κόσμου ή Ιταλίδα ή ό, τι άλλο επειδή για παράδειγμα έχω ζήσει εκεί και αγάπησα την κουλτούρα μιας άλλης χώρας. Απλούστερα, η εθνική συνείδηση ομοιάζει με συναίσθημα ή σκέψη και όχι με αποδεδειγμένο γεγονός.

Από την άλλη για τον περισσότερο κόσμο η εθνικότητα είναι υπαρκτή αν έχει συγκεκριμένες ιστορικές συντεταγμένες. Ο Έλληνας για παράδειγμα συγχέει τον εαυτό του με τον αρχαίο Έλληνα πιστεύοντας ότι είναι απόγονος του και θεωρεί ότι η εθνική του ταυτότητα νομιμοποιείται επειδή έχει το συγκεκριμένο ιστορικό παρελθόν. Το ίδιο συμβαίνει και με τον Μακεδόνα της πΓΔΜ (sic) που θεωρεί, το ίδιο γελοιωδώς, ότι ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν δικός του απόγονος (ιστορικό πρόσωπο που ως γνωστόν διεκδικείται ως πρόγονος και από τις δύο χώρες). Πάντως όταν άρχισε να καλλιεργείται η ιδέα του μακεδονικού έθνους στα τέλη του 19^ου και ιδιαίτερα τις αρχές του 20^ου αιώνα η αρχαία Μακεδονία δεν έπαιζε κανέναν απολύτως ρόλο.

Η ελληνική πλευρά ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχει μακεδονικό έθνος και επομένως δεν υπάρχει εθνική μακεδονική μειονότητα στην Ελλάδα κυρίως επειδή θεωρείται πως η άλλη πλευρά «έκλεψε» την ελληνικότητα της αρχαίας Μακεδονίας ονομάζοντας το έθνος και το αντίστοιχο κράτος «Μακεδονία». Αγνοείται δε συχνά ότι το μακεδονικό έθνος δεν κατασκευάστηκε (όλα τα έθνη κατασκευάστηκαν, όχι μόνο το μακεδονικό) εντάσσοντας εξαρχής το μύθο της συνέχειάς του από την αρχαία Μακεδονία. Όμως ακόμη και τώρα, που σαφώς καλλιεργείται ο συγκεκριμένος μύθος στη γειτονική χώρα, δεν μπορεί το ελληνικό κράτος να αποφασίσει ποιους εθνικούς ή άλλους μύθους θα καλλιεργήσει η πΓΔΜ (sic). Η μόνη λογική ένσταση που θα μπορούσε κανείς να προβάλλει είναι με γεωγραφικούς όρους. Δηλαδή ότι από τη στιγμή που μία χώρα ονομάζεται Μακεδονία και ταυτοχρόνως στην γεωγραφική Μακεδονία εντάσσονται περιοχές και γειτονικών της χωρών, αυτό θα μπορούσε να πυροδοτήσει ανησυχίες για αλυτρωτισμούς. Προσωπικά δεν πιστεύω ότι υπάρχει τέτοιος κίνδυνος αλλά μια τέτοια ένσταση θα ήταν λογικότερη από τον διαπληκτισμό για τον Μ. Αλέξανδρο.

Συγκεκριμένα για την εθνική μακεδονική μειονότητα της Ελλάδας, όντως για το ελληνικό κράτος είναι ανύπαρκτη. Επίσης, οι μουσουλμάνοι της Θράκης πρέπει να λέγονται μουσουλμάνοι και όχι Τούρκοι παρόλο που υπάρχουν πολλά άτομα τα οποία θεωρούν τη μειονότητά τους τουρκική. Ο λόγος για τον οποίο είναι ανύπαρκτες οι εθνικές μειονότητες στην Ελλάδα δεν είναι ένας. Ο βασικότερος θα έλεγα πως είναι η φαντασίωση της εθνικής ομοιογένειας μέσα στο εθνικό κράτος. Όπου δεν υπήρχε από την αρχή αυτή η ομοιογένεια το ίδιο το εθνικό κράτος την επέβαλλε με διάφορους τρόπους, στους οποίους δεν μπορούμε να αναφέρουμε εδώ αναλυτικά. Όμως στην περίπτωση της μακεδονικής μειονότητας υπάρχει ένας παραπάνω λόγος. Αυτός που ανέφερα πιο πάνω σχετικά με το μακεδονικό έθνος. Από την άλλη οι ισχνές επιδόσεις μας σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι άλλος ένας παράγοντας εξαιτίας του οποίου έχουμε πάρει ως χώρα τα μειονοτικά ζητήματα στα αστεία.

Δεν είναι λοιπόν ανύπαρκτοι. Γνώρισα πολλά άτομα στη Φλώρινα που αυτοπροσδιορίζονται ως εθνικά Μακεδόνες. Από τη στιγμή που το κάνουν είναι υπαρκτοί. Δεν χρειάζεται να αναλύσουμε το τι πιστεύουν για την εθνική τους συνέχεια και να κρίνουμε αν είναι σωστό ή λάθος, για να μπορούν υπάρχουν. Αρκεί η επιλογή τους, από τη στιγμή που δεν υπάρχει επιθυμία για διαφορετική πολιτική ταυτότητα, δηλαδή πρόθεση για ένωση με άλλο κράτος.

Με ποιο τρόπο εξασφαλίσατε τα στοιχεία για την εργασία σας;

Το σύνολο των πρωτογενών πηγών της εργασίας το βρήκα στο αρχείο του Ουράνιου Τόξου. Επισκέφθηκα τη Φλώρινα για να μιλήσω με μέλη του κόμματος και για να με βοηθήσουν να βρω τις εκδόσεις του κόμματος από το 1993 -οπότε και ιδρύθηκε- κι έπειτα. Τελικά δεν βρήκα μόνο τις εκδόσεις αλλά και το σύνολο των δελτίων Τύπου και των ανακοινώσεών του, στοιχεία που ήταν ιδιαίτερα διαφωτιστικά καθώς μπόρεσα να ακολουθήσω τα γεγονότα, τις εκδηλώσεις και τις απόψεις του Ουράνιου Τόξου με μεγάλη λεπτομέρεια. Στα γραφεία του κόμματος είχα το ελεύθερο τόσο να φωτοτυπήσω οτιδήποτε με ενδιέφερε από το έντυπο αρχείο όσο και να αποθηκεύσω ηλεκτρονικά ό, τι υπήρχε σε ηλεκτρονική μορφή. Επιπροσθέτως, με την ευκαιρία της επίσκεψής μου στη Φλώρινα είχα την ευκαιρία να δω ιδίοις όμμασι τα πανηγύρια των «ανύπαρκτων» αλλά και τη συνοδευτική παρουσία της αστυνομίας, πράγμα που ομολογώ πως με εξέπληξε.

Τις δευτερογενείς πηγές που χρειάστηκαν για την πτυχιακή ώστε να καταστεί δυνατή η ερμηνεία και ανάλυση των λεγομένων και των δράσεων του κόμματος τις βρήκα με τη βοήθεια του καθηγητή μου στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου.

Ποιες οι αντιδράσεις των καθηγητών σχετικά με την εργασία σας;

Στη σχολή μου δεν παρουσιάζουμε την πτυχιακή σε κάποια επιτροπή καθηγητών. Οπότε τη μόνη αντίδραση που μπορώ να σας μεταφέρω είναι αυτή του επιβλέποντος καθηγητή. Ήταν πολύ ευχαριστημένος για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισα το ζήτημα. Θα έλεγα ότι η αντίδρασή του ήταν η επιθυμητή από τη στιγμή που η εργασία βαθμολογήθηκε με 10. Αρχικά είχα δυσκολευτεί να πάρω τις απαραίτητες αποστάσεις από το φαινόμενο μιας και είχα γνωρίσει προσωπικά άτομα της μειονότητας που είχαν ζήσει σε σκληρότερες εποχές ή είχαν βιώσει διαφόρων ειδών διακρίσεις. Εν τέλει όμως κατάφερα να απομακρύνω κάθε συναισθηματική και υποκειμενική ματιά και να ερμηνεύσω τους λόγους και τις πράξεις του κόμματος με τη μεγαλύτερη δυνατή ψυχραιμία.

Το ζήτημα ήταν να δω πως καλλιεργεί το ίδιο το Ουράνιο Τόξο, ένα μικρό μειονοτικό κόμμα, την μακεδονική εθνική συνείδηση, σε ποια στοιχεία δίνει μεγαλύτερη σημασία ώστε να αποδείξει την ύπαρξη του στο ελληνικό κράτος και αν κάνει χρήση μιας δικής του μειονοτικής εθνικής συνέχειας. Βέβαια υπήρξε και αναφορά στις αντιδράσεις ακραίων στοιχείων προς τα μέλη του κόμματός. Χρειάστηκε να μελετήσω επίσης και την πορεία του μακεδονικού εθνικισμού και τους δικού του μύθους. Οπότε, η ενασχόλησή μου με το κόμμα ήταν μεν απομακρυσμένη από κάθε είδους σενάρια επιστημονικής φαντασίας περί «πρακτόρων των Σκοπίων» αλλά από την άλλη απείχε και σημαντικά από μια αναφορά σε ένα κόμμα που βλέπει την εθνικότητα ως απλή επιλογή χωρίς ιστορίες εθνικών ηρώων και εθνικές εκδοχές της Ιστορίας.

Κατάγεστε από δύο γονείς  που προέρχονται από δύο χώρες, την Ελλάδα και το Βέλγιο. Ποιες οι διαφορές της νοοτροπίας της κοινωνίας αυτών των δύο χωρών;

Δεν γνωρίζω εμπεριστατωμένα τα της νοοτροπίας της βελγικής κοινωνίας μιας και τα περισσότερα χρόνια της ζωής μου τα έζησα στην Ελλάδα. Παρ’ όλ’ αυτά μπόρεσα να διαχωρίσω ορισμένα χαρακτηριστικά, για τα οποία πρέπει να πω ότι ενδεχομένως αφορούν διαφορές ατομικών χαρακτηριστικών και όχι συλλογικών. Η βασικότερη διαφορά είναι η ηρεμία της μητέρας μου που κατάγεται από το Βέλγιο και οι μη απόλυτες απόψεις της. Η οικογένειά μου στην Ελλάδα εκφράζει με ενθουσιασμό τις απόψεις της και όταν πιστεύει κάτι, το πιστεύει με πάθος. Μια άλλη σημαντική για μένα διαφορά είναι η αποδοχή της διαφορετικότητας. Και οι δύο μου γονείς μου έμαθαν από μικρή να αποδέχομαι τους ανθρώπους με διαφορετικό τρόπο ζωής ή απόψεις, κάτι που σε μια μικρή κοινωνία στην Ελλάδα μπορεί να θεωρηθεί περίεργο. Επίσης στο Βέλγιο, όπως και στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε υπάρχει σεβασμός προς τα ζώα. Εδώ υπάρχει η τριτοκοσμική άποψη ότι δεν οφείλουμε να σεβόμαστε και να φροντίζουμε τα υπόλοιπα πλάσματα που ζουν ανάμεσά μας. Όσον αφορά την οικογένειά μου στην Ελλάδα είναι πιο ζεστή και συναισθηματική. Η οικογένειά μου στο Βέλγιο, εκτός φυσικά από τη μητέρα μου, είναι ψυχρότερη στην εκδήλωση συναισθημάτων.

Αναφορικά τώρα με τον εθνικισμό, το Βέλγιο είναι μια ιδιάζουσα περίπτωση. Η πρωτεύουσά του είναι και πρωτεύουσα της Ε.Ε και εντούτοις το τελευταίο διάστημα υπάρχει άνοδος του εθνικισμού ιδιαίτερα από την πλευρά των Φλαμανδών. Θα περίμενε κανείς ότι ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος θα είχε λύσει αυτά τα προβλήματα, όμως δεν είναι έτσι. Υπάρχουν Βέλγοι οι οποίοι όχι μόνο δεν συμπαθούν τους ξένους αλλά δεν συμπαθούν καν τους υπόλοιπους Βέλγους που δεν είναι Φλαμανδοί ή από την αντίθετη πλευρά δεν είναι Βαλλόνοι. Το κόμμα N-VA στη Φλάνδρα και άλλα κόμματα ακόμη πιο ακραία φλερτάρουν με την ιδέα της απόσχισης. Θεωρώ αυτή την εξέλιξη ιδιαίτερα ανησυχητική και καθόλα οπισθοδρομική.

Ρατσισμός, μισαλλοδοξία, ξενοφοβία, εθνικισμός, ναζισμός, οικονομικό χάος, παρανοϊκές λύσεις. Πώς σχολιάζετε αυτές τις έννοιες;

Ο εθνικισμός ως νοοτροπία αλλά και ως ιδεολογία σύμφωνα με την οποία κράτος και έθνος πρέπει να συμπίπτουν μπορεί να οδηγήσει σε ρατσισμό και μισαλλοδοξία. Ωστόσο για να φτάσει μια κοινωνία να αποδεχτεί νεοναζιστικές οργανώσεις και κόμματα χρειάζονται πολλά παραπάνω σκουπίδια στη νοοτροπία της. Η άποψη ότι το οικονομικό χάος και η κρίση οδήγησαν μέρος της ελληνικής κοινωνίας να στραφεί στη «λύση» των νεοναζί της Χρυσής Αυγής θεωρώ ότι είναι λανθασμένη. Για πολλές δεκαετίας ολόκληρες γενιές μεγάλωναν διδασκόμενες ότι το έθνος τους κρατάει από «την αρχή του κόσμου», ότι τα υπόλοιπα κράτη μισούν τους Έλληνες, ότι η Ελλάδα στην ιστορία έχει μόνο ήρωες και ποτέ σφαγείς. Οι περισσότεροι έχουν στο μυαλό τους την αντικρουόμενη εικόνα ότι το κράτος είναι ναι μεν ο εχθρός πίσω από το οποίο κρύβεται ένα «σύστημα», όπως το ονομάζουν, το οποίο επιθυμεί την εξαθλίωση του ελληνικού λαού, αλλά από την άλλη θέλουν να υπηρετήσουν αυτό το κράτος ως δημόσιοι υπάλληλοι υποσχόμενοι ένα σακί ψήφους στον έναν ή στον άλλον υποψήφιο βουλευτή. Έχοντας τραφεί για χρόνια με σενάρια συνωμοσίας και θεωρώντας ότι είμαστε ταυτόχρονα κατατρεγμένοι και ανώτεροι όλων ήταν τελικά εύκολο να πέσουμε στην παγίδα του παρανοϊκού λόγου νεοναζιστικών οργανώσεων. Η άνοδος των νεοναζί στην Ελλάδα μόνο ντροπή μπορεί να μου προκαλέσει. Όμως οι διαδοχικές εθνικές μας υστερίες άνοιξαν το δρόμο για την κατάντια να έχουμε στο ελληνικό Κοινοβούλιο το κόμμα της Χρυσής Αυγής, χωρίς να υπάρχει καν η πρόθεση να τεθεί εκτός νόμου.

Ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν κατά τη γνώμη σας για να ξεπεράσει η χώρα αυτή την κυρίως κοινωνική κρίση;

Η παρούσα κοινωνική κρίση δεν ξεκίνησε τώρα. Δυστυχώς ήταν παρόντα όλα εκείνα τα νοσηρά στοιχεία στη νοοτροπία μας που οδήγησαν εδώ. Θεωρώ ότι αν δεν κατανοήσουμε ακόμη και τώρα ότι για τα προβλήματά μας δεν ευθύνονται πάντα οι άλλοι θα είναι πολύ δύσκολο να ξεπεράσουμε αυτό το εμπόδιο. Ακόμη και αν αύριο λυνόταν το οικονομικό πρόβλημα της χώρας η ίδια κυρίαρχη νοοτροπία του άκρατου κρατισμού, της εθνικής ανωτερότητας, της τάσης προς συνομωσιολογικές θεωρίες, της απόρριψης της ιδέας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού, της ανοχής στη βία και πολλών άλλων, πάλι θα μας έφερνε κάποια στιγμή σε ένα τέλμα. Απλώς αυτή τη φορά φτάσαμε γρηγορότερα εξαιτίας της οικονομικής κρίσης και ούτε καν μας πέρασε από το μυαλό να βρούμε τι κάναμε εμείς λάθος και φτάσαμε ως εδώ. Αν θέλουμε κάποια στιγμή να απαλλαγούμε από τέτοιου είδους κοινωνικές κρίσεις θα πρέπει να αρχίσουμε να επενδύουμε σε μια Παιδεία με υπερεθνικό και ευρωπαϊκό προσανατολισμό. Η αποδοχή της ιδέας της ευρωπαϊκής πολιτικής ενοποίησης κατά τη γνώμη μου θα είναι το πρώτο βήμα. Η αποδοχή γιατί η πραγματοποίησή της δεν εξαρτάται μόνον από εμάς.

Πώς βλέπετε το μέλλον σας στην Ελλάδα; Πιστεύετε ότι θα μπορέσετε να αξιοποιήσετε αυτά που επενδύσατε στη μόρφωσή σας;

Το μέλλον μου, όπως και των περισσότερων ατόμων στην ηλικία μου, είναι ασαφές στην Ελλάδα την παρούσα στιγμή. Η ανεργία είναι πολύ υψηλή και δυστυχώς είναι ακόμη υψηλότερη για τους απόφοιτους σχολών θεωρητικών επιστημών. Ωστόσο αυτά που επένδυσα στη μόρφωσή μου νομίζω ότι θα τα αξιοποιώ για μία ζωή ανεξάρτητα με το επάγγελμα που θα κάνω. Μπορεί να μην γίνω ιστορικός λόγω της οικονομικής δυσκολίας αλλά οι γνώσεις που πήρα και ο τρόπος που έμαθα να σκέφτομαι στο πανεπιστήμιο θα είναι το κέρδος μου ούτως ή άλλως. Κατά τα άλλα ελπίζω ότι τα πράγματα θα φτιάξουν εγκαίρως και δεν θα είναι πλέον αργά για τους ανθρώπους της ηλικίας μου. Θα μπορούμε δηλαδή ακόμη να προσφέρουμε στο κοινωνικό σύνολο με συγκεκριμένες γνώσεις ή δεξιότητες.