АНАСТАСИА КАРАКАСИДУ – ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΑΡΑΚΑΣΙΔΟΥ

ДРЖАВНАТА ЕКОНОМИЈА МОЖЕБИ ПРОПАДНА, НО ,,НАЦИЈАТА,, ЦАРУВА

Η ΚΡΑΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΤΕΡΡΕΥΣΕ, ΤΟ ,,ΕΘΝΟΣ,, ΟΜΩΣ ΖΕΙ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΕΥΕΙ

Η Αναστασία Καρακασίδου είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Ανθρωπολογίας στο Wellesley College των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και σπούδασε χημεία, αρχαιολογία και ανθρωπολογία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι κάτοχος τίτλου Δοκτορά  (Ph.D) από το Πανεπιστήμιο της Κολούμπια (1992) όπου εκπαιδεύτηκε στην κοινωνική θεωρία και την ιστορική ανθρωπολογία. Την έρευνα της διατριβής της, την πραγματοποίησε στη βόρεια Ελλάδα, όπου μελέτησε θέματα εθνότητας, εθνικής συνείδησης και αγροτικών μετασχηματισμών. Καρπός της μελέτης και έρευνας αυτής ήταν το βιβλίο της Δρ. Καρακασίδου, με τίτλο Fields of Wheat, Hills of Blood: Passages to Nationhood in Greek Macedonia, 1870-1990 (Χωράφια με σιτάρι, Λόφοι με αίμα: Μακεδονικές ιστορίες και πάθη) (Εκδόσεις του Πανεπιστημίου του Σικάγου, 1997). Πρόκειται για μια ιστορική εθνογραφία, η οποία προσφέρει μια ανάλυση του εθνικισμού και της εθνικής αντιπαλότητας στα Βαλκάνια γενικά και ειδικότερα στο ελληνικό τμήμα της Μακεδονίας. Έχει επίσης δημοσιεύσει μια σειρά δοκιμίων σχετικά με τις ανταγωνιστικές εθνικιστικές ιδεολογίες που χωρίζουν τις εθνοτικά διαφορετικές κοινότητες στην περιοχή των συνόρων της Ελλάδας με την Δημοκρατία της Μακεδονίας και της Αλβανίας.  Στην εργασία αυτή, μέσω των αρχείων των κυβερνητικών αρχειακών πηγών των χωρών αυτών, όπως και μέσω προφορικών ιστορικών ανακατασκευών, εξετάζει σημαντικά ζητήματα, όπως τους διοικητικούς στόχους, την αστυνόμευση και τις πολιτικές στρατολόγησης, την στάση απέναντι στις εθνικές εορτές και την λατρεία προς τους εθνικούς ήρωες.
Η καθηγήτρια Καρακασίδου, ασχολείται επίσης, με μεγάλο ενδιαφέρον, και με τη διδασκαλία της στο Wellesley. Προσφέρει μαθήματα που κυμαίνονται από την εξέλιξη και την πολυμορφία, στην εθνογραφική γραφή, στη σύγχρονη ανθρωπολογική θεωρία, τον ανατολίτικο λόγο, το σώμα των ευάλωτων και των πολιτισμών του καρκίνου. Συνδυάζοντας τη διδασκαλία με την έρευνα και το γράψιμο, η Δρ.Καρακασίδου προσφέρει μια άποψη της ανθρωπολογίας ως πρακτική ζωής  για τους μαθητές της.

Οι περισσότεροι Έλληνες πολίτες δεν γνωρίζουν ότι στις βόρειες περιοχές της χώρας ζουν ομάδες πολιτών με διαφορετική εθνική συνείδηση (κυρίως μακεδόνικη και τούρκικη) ή τουλάχιστον με διαφορετική μητρική γλώσσα. Εσείς πώς γνωρίσατε για το γεγονός αυτό; Τί σας ώθησε να ασχοληθείτε με ένα τέτοιο θέμα ταμπού για την Ελλάδα;

Η Ελλάδα δεν διαφέρει από άλλες χώρες των Βαλκανίων. Στα πλαίσια του ‘καθαρού’ εθνικού μοντέλου, οι εθνικές πλειοψηφίες αποσιώπησαν την ύπαρξη ομάδων που μιλούσαν άλλες γλώσσες, λάτρευαν άλλες θρησκείες, και θα μπορούσαν να ανήκουν σε άλλα έθνη. Η επιστήμη της ανθρωπολογίας αναγνωρίζει αυτές τις ομάδες και μελετάει τον τρόπο που ενσωματώνονται στα έθνη κράτη. Έτσι γνώρισα αρχικά τους ‘άλλους’ της Ελληνικής κοινωνίας.

Μετά την έκδοση του βιβλίου σας  ,,Χωράφια με σιτάρι, Λόφοι με αίμα,,  ποιές ήταν οι αντιδράσεις από πλευράς Ελλάδας και ειδικότερα από πλευράς επισήμου κράτους και εθνικιστικών οργανώσεων;

 Η δημοσίευση της εθνογραφίας μου στα Αγγλικά, και η μετάφρασή της σε πέντε Βαλκανικές γλώσσες, έφεραν στο προσκήνιο θετικές και αρνητικές αντιδράσεις. Οι εθνικιστές όλων των χωρών έβαλαν το βιβλίο στο μονόπλευρο στόχαστρό τους και, με τους γνωστούς τρόπους υπεροψίας και γραφικότητας, κατέταξαν το βιβλίο και την συγγραφέα στην κατηγορία της εθνοπροδοσίας.

Για ποιό λόγο στο παραπάνω βιβλίο διαλέξατε ως αντικείμενο έρευνας το Γκβόζντοβο-Άσσηρος και γενικά την περιοχή Σόλουν-Θεσσαλονίκης, μια ,,δύσκολη,, περιοχή και δεν προτιμήσατε το Λέριν-Φλώρινα ή το Βόντεν-Έδεσσα όπου τα πράγματα θα ήταν ευκολότερα για σας;

Όλες οι περιοχές ειναι δύσκολες για έρευνα. Έχω ερευνήσει και την περιοχή της Φλώρινας, και δεν την βρίσκω λιγότερο δύσκολη από την περιοχή της Θεσσαλονίκης. Διαφέρουν στον τρόπο και χρόνο ενσωμάτωσης στο Ελληνικό κράτος, αλλά και οι δύο προσφέρουν δυσκολίες στον ερευνητή που προσπαθεί να ‘παντρέψει’ την προφορική με την επίσημη εθνική ιστορία.

Έχετε ήδη εγγράψει περισσότερα βιβλία-μελέτες όπως   ,,Χωράφια με σιτάρι, Λόφοι με αίμα,,   ,,Μακεδονικές ιστορίες και πάθη,, κ.α. σχετικά με το Μακεδονικό Ζήτημα. Σκοπεύετε να ασχοληθείτε και στο μέλλον με την ευρύτερη αυτήν περιοχή και τους κατοίκους της;

Εδώ και δέκα χρόνια, έχω κάνει μια μεγάλη στροφή στην έρευνά μου και εξετάζω θέματα υγείας, ασθένειας, και κυρίως την εμπειρία των ανθρώπων με τον καρκίνο. Οι εθνοτικές ομάδες των Νότιων Βαλκανίων αντιμετωπίζουν την ασθένεια στα πλαίσια της κουλτούρας τους.  Αλλά η εμπειρία με τον καρκίνο καταργεί την πολιτισμική διαφορετικότητα και η ‘κοινή μοίρα’ των ασθενών αποκαλύπτει την κατασκευασμένη εθνική διαφορετικότητα.

Ένας ιστορικός – ερευνητής, ο Δημήτρης Λιθοξόου, ο οποίος έχει ασχοληθεί και ασχολείται και με θέματα που αφορούν τους Μακεδόνες στην Ελλάδα και ευρύτερα, κάποτε δήλωσε ότι  κοντινοί του συγγενείς τον βλέπουν με υποψία και τον  είχαν ρωτήσει πόσα παίρνει από την ,,σκοπιανή προπαγάνδα,,. Σας έχει συμβεί κάτι παρόμοιο;

Όχι, δεν είχα την ίδια εμπειρία με τον συνάδελφο Δημήτρη Λιθοξόου, δηλαδή δεν είχαν οι συγγενείς μου τέτοιου είδους υποψίες.  Αλλά βέβαια δεν ήταν και πολύ ευχαριστημένοι με τον διασυρμό του οικογενειακού ονόματος, κλπ.  Δεν γνωρίζω αν έφτασαν σε σημείο να με ‘απαρνηθούν,’ αλλά μου έδειξαν μια συγκινητική  εμπιστοσύνη.

Σήμερα, λόγω της μεγάλης οικονομικής και κυρίως κοινωνικής κρίσης στην Ελλάδα, σε ότι αφορά τον εκδημοκρατισμό και τα ανθρώπινα δικαιώματα των ,,διαφορετικών,, επικρατούν δύο κυρίως απόψεις. Η μία ισχυρίζεται ότι η κατάσταση που επικρατεί, θα βοηθήσει στην ενδυνάμωση του φασισμού, του ρατσισμού και της μισαλοδοξίας και η άλλη ισχυρίζεται ότι ίσως τώρα υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες για να γίνουν κάποιες ριζικές θετικές αλλαγές στην κοινωνία και τις αξίες που τη διέπουν. Η δική σας άποψη;

Τα σημερινά προβλήματα της Ελλάδας είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιων εσωτερικών και εξωτερικών δυναμικών μέσα σε ένα ανελέητο οικονομικό τραπεζικό σύστημα. Δεν είμαι σίγουρη αν θα οδηγήσει η κρίση στον ‘φασισμό’ η στον ‘εκδημοκρατισμό.’ Βρίσκω και τις δυο πιθανότητες προβληματικές και πραγματικά δεν μπορώ να προβλέψω ποιά θα υπερισχύσει. Μπορεί το κράτος να έχει καταρρεύσει οικονομικά και πολιτικά, αλλά το ‘έθνος’ ζει και βασιλεύει. Όλα είναι λοιπόν πιθανά, αλλά και απρόβλεπτα.

Πρόσφατα, με ομάδα φοιτητών σας, ήρθατε στην Ελλάδα και επισκεφτήκατε περισσότερα μέρη όπου ζουν εθνικά Μακεδόνες και άλλες εθνοτικές ομάδες. Τί σας ώθησε σ΄αυτό, ποιός ο σκοπός και ποιό ήταν το πρόγραμμα της μελέτης αυτής;

Κάθε Ιανουάριο που το Πανεπιστήμιό μας βρίσκεται μεταξύ εξαμήνων, προσφέρουμε στις φοιτήτριές μας μαθήματα διαρκείας τεσσάρων εβδομάδων σε διάφορα μέρη του κόσμου. Στα πλαίσια του δικού μου μαθήματος, έφερα 14 σπουδάστριες στην Θεσσαλονίκη για να μελετήσουν τις εθνικές και εθνοτικές ομάδες των Νότιων Βαλκανίων.  Στο πρόγραμμά μας είχαμε επίσκεψη και στην Βουλγαρία και στην Δημοκρατία της Μακεδονιάς. Αλλά ούτε η μια ούτε η άλλη χώρα δώσανε βίζα σε μια φοιτήτρια μου που είχε διαβατήριο Ιρακινό. Εξαιτίας λοιπόν μιας παγκόσμιας καταπάτησης δικαιωμάτων των Μουσουλμάνων και Ιρακινών, αναγκαστήκαμε να αλλάξουμε το πρόγραμμά μας, και παραμείναμε στην Βόρεια Ελλάδα, γιατί η Ελλάδα αναγνώρισε την σημασία του μαθήματος και της έδωσε βίζα. Αλλά, δυστυχώς οι φοιτήτριες μου δεν μπόρεσαν να γνωρίσουν τους Αλβανούς και Βλάχους της Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Δεν μπόρεσαν να μιλήσουν με τους Μουσουλμάνους της Βουλγαρίας. Αυτό το σχήμα του μαθήματος διαφέρει, βέβαια, από αυτό που λέτε εσείς ότι ‘βρήκαμε εθνικά Μακεδόνες και άλλες εθνοτικές ομάδες’ στην Βόρεια Ελλάδα. Γιατί ξεχωρίζετε τους Μακεδόνες ως ‘εθνική’ ομάδα και όλοι οι άλλοι είναι απλώς ‘εθνότητες;’ Αυτό το σημείο δείχνει τους κινδύνους του εθνικισμού που σαν μαζική ασθένεια είναι άκρως μεταδοτική. Εμείς μιλάμε, ακούμε και συμπαραστεκόμαστε σε όλες τις πολιτιστικές ομάδες που ιστορικά δεν απέκτησαν δικαιώματα στα έθνη-κράτη που τις ενσωμάτωσαν.  Αλλά δυστυχώς, αυτά τα έθνη κράτη κλείνουν τα σύνορά τους, κρατάνε την εθνοτική γεωγραφία των χωρών τους καθαρόαιμη, και συνεχίζουν την κλασσική ιστορική πορεία του εθνικού μυστικισμού και της καταπίεσης των μειονοτήτων.

 

 

 

Στο πρώτο μισό της τελευταίας δεκαετίας του εικοστού αιώνα, η ανακοίνωση της είδησης ότι το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ προετοιμάζεται να εκδόσει το βιβλίο της Αναστασίας Καρακασίδου „Χωράφια με σιτάρι, Λόφοι με αίμα“, προκάλεσε στην Ελλάδα πολλές αρνητικές αντιδράσεις. Υπήρξαν μέχρι και απειλές ότι θα πυρποληθεί το υποκατάστημα του πανεπιστημίου αυτού στο Солун/Θεσσαλονίκη. Με μια μικρή καθυστέρηση, το βιβλίο τελικά εκδόθηκε το 1997, από τις εκδόσεις του Πανεπιστημίου του Σικάγο.

Το βιβλίο „Χωράφια με σιτάρι, Λόφοι με αίμα“ αποτελεί καρπό μιας πολύχρονης έρευνας των „περασμάτων προς το εθνικό αίσθημα στην ελληνική Μακεδονία 1870-1990“, όπως η Δρ.Καρακασίδου ορίζει το αντικείμενο της ιστορικής της ανθρωπολογίας. Με άλλα λόγια, πλησιέστερα στο αίσθημα των εθνικά Μακεδόνων, ερευνά στην ουσία την εξελληνοποίηση μεγάλου τμήματος των κατοίκων της Μακεδονίας. Επέλεξε ένα μικρό οικισμό της περιοχής του Σόλουν/Θεσσαλονίκης, με το μακεδόνικο όνομα Гвоздово-Γκβόζντοβο ή επί οθωμανικής αυτοκρατορίας Γκιούβεζνα, το οποίο κατά την περίοδο της ελληνοποίησης των τοπονυμιών στη Μακεδονία, μεταβαπτίστηκε σε Άσσηρος. Οτιδήποτε μη ελληνικό, στο παρελθόν και στο παρόν, εκδιώχθηκε από τη δημόσια σφαίρα, πιέστηκε σε λησμονιά, χαρακτηρίστηκε ως βρωμικό και αισχρό. Για όλα αυτά μαρτυρά με το καλύτερο τρόπο, η συνταρακτική ιστορία της ,,Βουλγάρας,, Πασχαλίνας, η οποία όλη της τη ζωή αναγκάστηκε να κρύβει την συνείδησή της, την ταυτότητά της και να ανέχεται εκείνη την άλλη, που επιβλήθηκε από τους ισχυρούς.

Στον πρόλογο του βιβλίου, η Καρακασίδου σημειώνει: „Η Μακεδονία είναι λέξη η οποία επί αιώνες, σε πολλούς, Έλληνες και άλλους, αφυπνίζει οράματα μιας ισχυρής και λαμπρής αρχαίας χώρας. Φυτεμένη στις φαντασιώσεις και διαδεδωμένη μέσω των φωτεινών φωτογραφιών στις μονογραφίες για την αρχαία τέχνη και την αρχαιολογία, η Μακεδονία επί πολλά χρόνια φαινόταν ότι ανήκε στην αρχαία ιστορία. Από τις αρχές όμως της δεκαετίας του ΄90, η Μακεδονία άρχισε να αφυπνίζει εντελώς διαφορετικές συνδέσεις, ιδιαίτερα για αυτούς που παρακολουθούσαν τα γεγονότα στα Βαλκάνια. Οι βαλκανικοί εθνικισμοί του τέλους του εικοστού αιώνα, επέφεραν τη δημιουργία ανταγωνιστικών ιδεολογιών, οι οποίες από την αρχαία Μακεδονία των εικόνων, δημιούργησαν κέντρο διαφωνιών και αντιπαραθέσεων“.

Παρακάτω, η Καρακασίδου συνεχίζει: „Κρίνοντας σύμφωνα με τις αρχές της έρευνας, την περίοδο πριν να εμφανιστεί η Μακεδονία στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ως αντικείμενο πολιτικών αντιπαραθέσεων, βλέπω ότι και εγώ η ίδια είχα παρασυρθεί στην οικοδόμηση αυτής της εθνικής φαντασίας. Γεννημένη και μεγαλωμένη στη Θεσσαλονίκη, το κύριο εμπορικό κέντρο της ελληνικής βόρειας περιοχής Μακεδονία και πόλη όπου ακόμη ζουν οι συγγενείς μου, μεγάλωσα μέσα σε αντικρουόμενες εικόνες πολιτιστικής ομοιογένειας και ποικιλίας προσώπων. Όταν το 1988 ξεκίνησα να διαμορφώνω το θέμα της διδακτορικής μου διατριβής, ο σκοπός μου ήταν να κατανοήσω με ποιόν τρόπο συνέβει το γεγονός οι πολιτιστικά διαφορετικοί λαοί που κατοικούν την περιοχή, να αρχίσουν να αισθάνονται ως τμήμα μιας και μόνο εθνικής κουλτούρας, της ελληνικής. Σύμφωνα με τη γενική άποψη, με την οποία γαλουχήθηκα και εγώ από μικρό παιδί, η ελληνική Μακεδονία κατοικείται από δύο ομάδες ανθρώπων: οι γηγενείς (ντόπιοι) και οι πρόσφυγες του ελληνο-τουρκικού πολέμου 1922-23 г., οι οποίοι εγκαταστάθηκαν ανάμεσα στους πρώτους. Και οι δύο ομάδες θεωρούνταν Έλληνες. Εγώ ήθελα να ερευνήσω το πώς αυτοί οι άνθρωποι, οι οποίοι μερικές φορές φαίνονται τόσο διαφορετικοί, άρχισαν να βλέπουν τους εαυτούς τους ως μέλη μιας μοναδικής συλλογικής ομάδας και πώς αυτό, αντίθετα με τις υπόλοιπες φανερές διαφορές, τους οδήγησε σε συνύπαρξη και μεικτούς γάμους“.

= = =

Αναδημοσίευση από τη ΝΟΒΑΖΟΡΑ, τεύχος Ιουνίου 2012 http://novazora.gr/arhivi/5546