Κόλεντε μπάμπο! Κόλεντε!
Μίξη Παγανισμού, Λαογραφίας και Χριστιανισμού
Έχουν πολλά κατά καιρούς γραφτεί για τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα (κόλεντε). Στον τόπο μας το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στις ,,φωτιές,, (κολεντάρσκι όγκαν). Σήμερα οι ,,φωτιές,, αποτελούν μια τουριστική φολκλορική ατραξιόν. Φασολάδα, λουκάνικο, κρασί και χορός. Ήταν όμως πάντα έτσι;
Η φωτιά ήταν και είναι κάτι πολύ σημαντικό στη ζωή και την εξέλιξη του ανθρώπου, τόσο τη βιολογική, όσο και την πολιτιστική. Η
παραγωγή και η χρήση της φωτιάς αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους σταθμούς της ιστορίας της ανθρωπότητας. Η φωτιά στην ιστορία της κοινωνίας των ανθρώπων ήταν το επίκεντρο πολλών δρώμενων. Αυτό φαίνεται από τη θέση που έχει η φωτιά και στη μυθολογία των διαφόρων λαών.
Ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τη φωτιά εδώ και 400.000 χρόνια, δηλαδή από τον Άνθρωπο τον Όρθιο (Homo Erectus) και τη γνώριζε από τότε που είχε την συνείδηση της αντίληψής του (ηφαίστεια, πυρκαγιές). Ο έλεγχος της παραγωγής και της καθημερινής οικιακής χρήσης είναι αρκετά κατοπινά.
Στην αρχή την χρησιμοποιούσε για προφύλαξη από τα άγρια ζώα, έπειτα για φωτισμό, θέρμανση. Σημαντικό ρόλο έπαιξε η φωτιά και στην ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων γύρω απ΄αυτήν, όπου μαγείρευαν και ζεσταίνονταν. Εκεί καλλιεργούταν και η γλώσσα, όπως και η διασκέδαση (γύρω από τη φωτιά παραμύθια, αφηγήσεις, τραγούδια κτλ.), αλλά η φωτιά ήταν και πηγή έμπνευσης.
Έτσι, αναπόφευτκο ήταν να συνδεθεί η φωτιά και με τη γέννηση του Χριστού.
Ανάβουμε κολένταρσκι όγκαν (τεράστιες φωτιές), σύμφωνα με την παράδοση κατά τις πρώτες μεταμεσονύκτιες ώρες της 23ης Δεκέμβρη, που ήδη έχουμε χορτάσει ύπνο για να περάσουμε το υπόλοιπο της νύχτας σε υποφερτή θερμοκρασία.
Στη μακεδόνικη γλώσσα τα κάλαντα λέγονται Коледе-Κόλεντε και κατά την προφορική παράδοση, η ονομασία προέρχεται από τη φράση ,,ΚΟΛΕ ΝΤΕτσα (σφάζει παιδιά),, που αναφέρεται στην σφαγή των νηπίων που έκανε ο Ηρώδης. Δεν είναι τυχαίο, λέει η παράδοση, ότι δεν τραγουδάνε γύρω από τη φωτιά και ότι συμμετέχουν μόνο παιδιά, τα οποία βγάζουν την κραυγή οοοο! που σίγουρα μοιάζει με κραυγή πόνου παρά με τραγούδι.
Το γιατί συμμετέχουν μόνο παιδιά, αυτό δεν είναι πρωτοφανές. Οι μεγάλοι βάζουν τα παιδιά πολλές φορές να αναπαριστάνουν γεγονότα που θα ήθελαν να θυμηθούν ή να ξαναζήσουν μέσα από τα παιδιά. Εδώ τα παιδιά παριστάνουν τους βοσκούς κρατώντας τα палици-παλίτσι (βοσκοράβδια) τους. Οι μεγάλοι θέλουν να θυμηθούν τη γέννηση του Χριστού και να ξαναζήσουν τη δική τους αναπαράσταση.
Τα ξύλα της φωτιάς μαζεύονταν το απόγευμα της προηγούμενης μέρας, από τα σπίτια του χωριού. Όλα τα παιδιά, οι коледари-κολεντάρι, εισβάλανε με κραυγές πολεμικές κρατώντας τα παλίτσι στα χέρια τους και καταλάμβαναν τις αυλές. Ο νοικοκύρης τους έδινε μερικά ξύλα. Έπρεπε όμως να κλέψουν και άλλα, ίσως ήθελαν να δηλώσουν την κυριαρχία τους στο χώρο και ως κατακτητές λαφυραγωγούσαν. Ίσως η κλοπή θέλει να δείξει την ανάγκη που έχουν οι άνθρωποι σε ξύλα στις μεγάλες νύχτες του Δεκέμβρη και είναι αναγκαία η κλοπή ή και η καταστροφή χρησίμων ξύλινων κατασκευών για να επιβιώσουν στο ψύχος. Οι κολένταρι φρόντιζαν να κόψουν μέρες πριν μερικά смреки-σμρέκι (κέδρους) από το βουνό κι αυτά κάνουν μεγάλη και λαμπρή φλόγα.
Τα μεσάνυχτα η φωτιά ήταν έτοιμη, στημένη και τις πρώτες μεταμεσονύχτιες ώρες την άναβαν. Τα παιδιά γύρω από τη φωτιά και την παλίτσα στο χέρι σκάλιζαν τη φωτιά και κραύγαζαν κάθε τόσο. Μερικές ομάδες κολένταρι συνέχιζαν τις ,,επιδρομές,, και έφερναν ξύλα που τα έριχναν στη φωτιά κι όταν έπεφταν στη φωτιά τα ,,κλοπιμαία,, κραύγαζαν όλοι μαζί. Άλλες ομάδες μετέφεραν άδεια κάρα και τα τοποθετούσαν σαν τείχος γύρω από τη φωτιά. Όταν μια ομάδα εμφανιζόταν με κάρο, τους υποδέχονταν με ενθουσιασμό κραυγάζοντας. Κάθε τόσο εμφανίζονταν μεγάλοι που ξεσήκωναν τους κολένταρι κραυγάζοντας οι ίδιοι. Κυρίαρχοι εκείνη τη νύχτα ήταν οι κολένταρι.
Όταν αποκαιγόταν πια η φωτιά, οι κολένταρι όλοι μαζί επισκέπτονταν όλα τα σπίτια του χωριού. Αν κάποια σκυλιά ήταν επικίνδυνα, οι οικοδεσπότες φρόντιζαν εκείνο το βράδυ να είναι δεμένα, αν όχι τα παλίτσι των κολεντάρι ήταν αποτελεσματικά.
Όταν έφταναν σε μια αυλή, χτυπούσαν με τα παλίτσι την πόρτα και φώναζαν:
| Коледе бабо коледе | κόλεντε μπάμπο κόλεντε | κάλαντα γιαγιά κάλαντα |
| дај ми бабо | ντάι μι μπάμπο | δώσε μου γιαγιά |
| јабачина, колачина | ιαμπατσσίνα, κολατσσίνα | αγριόμηλα, κουλουράκια |
| петолици, костенчина | πετολίτσι, κοστεντσσίνα | τηγανίτες, καστανάκια |
Οι νοικοκύρηδες τους υποδέχονταν ρίχνοντας κάτω θράκα αναμμένη που την έσβυναν ποδοπατώντας την οι κολένταρι, επαναλαβάνοντας την ευχή машки деца женски јагнца – μάσσκι ντέτσα ζζένσκι ιαγκάντσα (αρσενικά παιδιά, θηλυκά αρνάκια). Το σβήσιμο της θράκας μάλλον ήθελε να δείξει την κυριαρχία του ανθρώπου στη φωτιά.
Οι νοικοκύρηδες πρόσφεραν στους κολένταρι σαν κέρασμα φρούτα (μήλα, αγριόμηλα, πορτοκάλια), ξηρούς καρπούς (κάστανα, καρύδια, ξυλοκέρατα), πετόλιτσι, κουλουράκια, βασμένο καλαμπόκι, шапки-σσάπκι (νιφάδες καλαμποκιού). Οι κολένταρι ήταν εφοδιασμένοι με торбе-τόρμπε (ταγαράκι) και εκεί έβαζαν τα κεράσματα.
……..και σαν ξημέρωνε στις 23 του Δεκέμβρη, ακούγονταν απ΄άκρη σ΄άκρη του χωριού κραυγές και τσιρίγματα των γουρουνιών που σφάζονταν για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι και για το κρέας και λίπος της χρονιάς.
Σημείωση: Ο δήμος Λέριν/Φλώρινας υιοθέτησε τις φωτιές το 1961 και δέχεται χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο.
ΑΙΓΑΙΑΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου